Scalanie Świata
Czajenie na Jeża
Pomysł na przedstawienie oparte na życiu i twórczości Tomasza Teodora Jeża powstał podczas poszukiwań tematu na potrzeby wspólnego projektu Pawła Kamzy i Marka Żerańskiego. Zygmunt Miłkowski znalazł się w gronie zacnych patronów roku 2024 ustanowionych uchwałą Sejmu RP. Ideę podjęcia się prac właśnie nad postacią Jeża rzucił Paweł Kamza podkreślając między innymi argumentami barwną sylwetkę pisarza i działacza ruchu niepodległościowego oraz niezwykle bogaty życiorys, a także fakt, iż postać Jeża nie doczekała się do tej pory własnego pomnika w kulturze. W znalezionych na temat Jeża materiałach wielokrotnie pojawia się motyw „zapomnienia”, odłożenia na wysoką, zakurzoną półkę postaci Tomasza Jeża. Jako jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy podnosi się ilość materiału literackiego autorstwa wybitnego krajana. Zaczailiśmy się zatem na Jeża na przełomie września i października 2023 roku, by zdobyć się na niniejszą, nieoczywistą podróż teatralną.
Powstała na koniec teatralna gawęda o Twórcach i mieszkańcach wymarzonego domu, szkoły, państwa na kanwie prawdziwych wydarzeń opisanych i przeżytych przez emisariusza – agenta, romantyka i pragmatyka Zygmunta Miłkowskiego, XIX w. aktywisty. Gawęda pełna przygód i intrygujących postaci. Scenariusz napisany przez reżysera Pawła Kamzę na podstawie własnego opowiadania “Emisariusz, samuraj, szpieg” nawiązującego do życia i twórczości Z. Miłkowskiego czyli T. T. Jeża, który twierdził, że świat prawie idealny mogą tworzyć tylko „Jeniusze”, czyli Kobiety. Tkanka opowieści rozpościera się pośród kolejnych kilometrów podróży przez kontynent w tajnej, a niebezpiecznej misji.
Do marzeń i rozmowy zapraszają Emisariusz Jeż i Furman Wnęk, którzy pieszo wędrują z Paryża do Krakowa. Ich śladem podąża Szpieg. Gawędkę założy, czyli spotkanie poprowadzi Przemysław Wasilkowski w towarzystwie Pawła Kamzy i Sławomira Kupczaka. Zapraszamy na wydarzenie teatralne, dla którego tłem są uniwersalne, acz europocentryczne wartości i historia z okresu kształtowania się współczesnego społeczeństwa europejskiego. Historia prawdziwa, do opowiedzenia w każdych gościnnych progach.
Zaproście nas do opowiedzenia u siebie
Gawęda wykorzystuje elementy japońskiego teatru Kamishibai z grafikami autorstwa Pawła Kamzy.
Gawęda szlachecka, zwana pogadanka kontuszowa była opowieścią wygłaszaną w podczas spotkań towarzyskich. Charakteryzuje się otwartą kompozycją, swobodną, nielinearną narracja, częstymi powtórzeniami, dygresjami i co ważne – zwrotami do słuchaczy. Tematem była codzienność: życie domowe, publiczne w perspektywie powiatu. Wątki scalała postać narratora. Za prekursora gawędy szlacheckiej uważa się J. Chodźkę i jego Pana Jana ze Świsłoczy (Wilno, 1821), za mistrza H. Rzewuskiego, Pamiątki Soplicy. Elementy gawędy można odnaleźć u Mickiewicz, Słowackiego, Pola, Sienkiewicza, Kraszewskiego i T.T Jeża. W XX wieku do tej tradycji nawiązywali: Pruszyński, Wańkowicz i ironicznie Gombrowicz.
Kamishibai – „papierowy teatr”, „sztuka papierowa”, japoński teatr uliczny z lat 30tych XX wieku, epoce Wielkiego Kryzysu. Obraz i słowo pojawiają się tu i teraz zatrzymując czas.
“Świat prawie idealny mogą stworzyć tylko „Jeniusze”, czyli Kobiety.”
“Moje przekonania demokratyczne, uznające wolność, równość, przeniknięte braterstwem, pogodzić się nie mogły z socjalistycznym szczepieniem nienawiści klasowej.”
“Sympatyczną dla mnie była idea reformy społecznej, wprowadzającej sprawiedliwość, a usuwającej przemoc czy to polityczną, czy też ekonomiczną.”
“Przede wszystkim domagać się będziemy dla ludu – dla włościan i robotników – oświaty która by, dając mu pojmowania interesów żywotnych społeczeństwa, powołała go do życia historycznego.”
“Przemoc kapitalistyczna razi mnie na równi z państwową.”
ZYGMUNT FORTUNAT MIŁKOWSKI /ur. 1824, Saracea – zm. 1915, Lozanna/
pseudonimy: Teodor Tomasz Jeż, Władysław Bonar, Z.F.M., Fortunat Metko.
1838 – Niemirowo – szkoła, nielegalna konspiracja uczniowska.
1847-1848 – Kijów – studia, matematyka, tajna organizacja patriotyczna.
1848 – Wiosna Ludów, wojna węgierska, walka w Legionie Polskim.
1850 – Londyn – Towarzystwo Demokratyczne Polskie, współpraca z „Demokratą Polskim”.
Ukraina – emisariusz TPD, przez Marsylię, Stambuł do Kijowa. Tajny komitet, wpadka, spiskowcy rozstrzelani, lub zesłani. Miłkowski uciekł do Mołdawii.
1851-1858 – Bałkany- agent Komitetu Centralnego Demokracji Europejskiej
Rumunia – praca dla francuskiej firmy handlowej.
1855-1856 – Turcja – wojna krymska , legion polski.
1858-1860 – Paryż, Londyn – członek Centralizacji TDP. Współpraca z Aleksandrem Hercenem i Giuseppe Mazzinim.
1858 – Lwów- debiut powieściowy, Wasyl Hołub. Od 1858 do 1908 napisał 80 powieści wydawanych w trzech zaborach pod pseudonim Teodor Tomasz Jeż, współpracował z czasopismami we Lwowie, Warszawie i Poznaniu.
1859-1863 – Mołdawia – agent TPD .
1861 – ślub z z Zofią z Wróblewskich (1840- 1906), dzieci – Józef, Antonin, Helena, Hanna, Maria.
1862 – Ukraina – naczelnik wojskowy. Organizacja oddziału w Turcji, marsz na pomoc Powstaniu, zwycięska potyczka z wojskiem rumuńskim. Wobec przeważających sił – złożenie broni.
1864-1866 – Belgrad, agent TPD.
1866-1872 – Bruksela, redaktor tureckiego pisma orientalistycznego.
1872-1915 – Lozanna, Genewa, zakład edukacyjny z internatem dla młodzieży polskiej.
1887 – publikacja najgłośniejszego tekstu politycznego ”Rzecz o obronie czynnej i skarbie narodowym”. Obrona czynna, według Miłkowskiego, to racjonalne przygotowane powstanie, a nie romantyczny zryw.
1900 – USA – podróż agitując na rzecz Skarbu narodowego, był przyjęty przez prezydenta Williama McKinleya.
Do pobrania
twórcy
Paweł Kamza
I
Wybitny reżyser teatralny, filolog, malarz i fotograf. Paweł Kamza urodził się w 1963 w Poznaniu. Ukończył studia na filologii polskiej na Uniwersytecie Adama Mickiewicza w Poznaniu, reżyserię dramatu w Szkole Teatralnej im. Leona Solskiego w Krakowie oraz filozofię w Collegium oo. Dominikanów, filia PAT, w Krakowie.
W teatrze zrealizował ponad 58 przedstawień w teatrach Poznania, Szczecina, Wrocławia, Legnicy, Krakowa i Zielonej Góry. Jest autorem 27 scenariuszy teatralnych, 31 indywidualnych wystaw fotograficznych w galeriach i muzeach Legnicy, Krakowa Poznania, Szczecina, Wrocławia, Kyoto i Barcelony, a także 24 indywidualnych wystaw rysunku i malarstwa w Legnicy, Krakowie, Poznaniu, Szczecinie, Wrocławiu, Barcelonie i Kyoto.
Laureat licznych nagród i wyróżnień przyznanych za działalność artystyczną, m.in. 1992 – nagroda “Primus inter Pares Student Roku” w konkursie organizowanym przez Stowarzyszenie Primus Inter Pares i Niezależne Zrzeszenie Studentów; 2003 – nagroda za reżyserię sztuki “Szpital Polonia” własnego autorstwa w Teatrze im. Modrzejewskiej w Legnicy na 9. Ogólnopolskim Konkursie na Wystawienie Polskiej Sztuki Współczesnej w Warszawie; nagroda za scenariusz i reżyserię spektaklu “Szpital Polonia” w Teatrze im. Modrzejewskiej w Legnicy na Festiwalu Komedii “Talia” w Tarnowie; “Żelazna Kurtyna” w plebiscycie dziennikarzy i widzów, nagroda dla najlepszego spektaklu w sezonie 2002/2003 w Legnicy dla “Szpitala Polonia” autorstwa Pawła Kamzy; 2006 – nagroda publiczności za reżyserię spektaklu “Wlotka.pl “w Teatrze im. Modrzejewskiej w Legnicy na 15. Międzynarodowym Festiwalu “Zderzenie” w Kłodzku; 2007 – nagroda Marszałka Województwa Wielkopolskiego; nagroda za najlepsze przedstawienie, za spektakl “Kochałam Bogdana W.” własnego autorstwa z Teatru Łaźnia Nowa w Krakowie na Targach Nowej Dramaturgii w Radomiu. W 2022 roku nominowany do Nagrody Artystycznej miasta Wrocławia za przedstawienie “Wyskubki”.
Przemysław Wasilkowski
I
Aktor, reżyser, pedagog. Absolwent wydziału aktorskiego Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej Telewizyjnej i Teatralnej w Łodzi; doktor sztuki teatralnej (promotorem jego przewodu doktorskiego był prof. Krystian Lupa). Jako aktor zadebiutował w 1993 roku na deskach Teatru Polskiego w Warszawie, za dyrekcji Kazimierza Dejmka (Towarzysz Richmonda w „Ryszard III”, reż. Maciej Prus).
W latach 1994 – 1999 pracował w Workcenter Jerzego Grotowskiego w Pontederze, we Włoszech. Jako członek zespołu artystycznego, brał aktywny udział w twórczym procesie pracy Workcenter, którego ukoronowaniem była zamknięta struktura performatywna o nazwie Akcja. Po powrocie do Polski, był asystentem prof. Michała Pawlickiego w swojej macierzystej uczelni.
W latach 2008-2018 wykładał w Studium Aktorskim im. Sewruka w Olsztynie. Jako aktor współpracował między innymi z Teatrem Nowym w Łodzi (Voland w „Mistrz i Małgorzata”, reż. Andrzej Marczewski), Teatrem Polskim w Poznaniu (Ksiądz Piotr w „Dziady”, reż. Maciej Prus), Teatrem Studio w Warszawie (Artaud w „Sobowtór i jego teatr”, reż. Paweł Passini), Teatrem Śląskim w Katowicach (Humphrey Bogart w „Zagraj to jeszcze raz, Sam”, reż. Grzegorz Kempinsky), a ostatnio z Instytutem Grotowskiego (Mężczyzna w „Mauzer”, reż. Theodoros Terzopoulos) oraz Teatrem Pieśń Kozła we Wrocławiu (Issa w „Apokryf”, Tytus w „Andronicus. Synekdocha”, reż. Grzegorz Bral). Współpracował z teatrami we Włoszech i Francji: Teatrem Zona Castaglia i LabPerm di Domenico Castaldo w Turynie oraz ARCAT i Atelier Monique Stalens w Paryżu. Pracuje także jako reżyser, a jego autorskie spektakle (Lament Doctoris Fausti, Zona Tenebrarum, Stany szoku, SAM, Ballyturk, Kwartet) prezentowane były na licznych festiwalach w Polsce i za granicą.
Dwukrotny stypendysta Fundacji Kultury dla stażysty w Workcenter Jerzego Grotowskiego oraz czterokrotny stypendysta Ministra Kultury dla artystów teatru. Wielokrotnie nagradzany i wyróżniany: wyróżnienie („na fali”) w subiektywnym spisie aktorów Jacka Sieradzkiego w tygodniku Polityka (2004); główna nagroda aktorska za rolę Mateusza w filmie “Pomiędzy” na festiwalu filmowym w Benicassim (Hiszpania, 2007); wyróżnienie w podsumowaniu sezonu teatralnego miesięcznika Teatr, jedna z najlepszych ról męskich – Antonine Artaud (2011); nagroda główna dla spektaklu SAM, na festiwalu OFTeN w Ostrowie Wlkp, na festiwalu SzekspirOff w Gdańsku, na festiwalu MonoFest w Łodzi oraz na festiwalu Sopockie Konsekwencje Teatralne w Sopocie (2016/2017); nagroda główna dla spektaklu Ballyturk na festiwalu Sopockie Konsekwencje Teatralne w Sopocie (2021). Od 2003 roku, jako pedagog współpracuje z Centrum Edukacji i Inicjatyw Kulturalnych w Olsztynie, realizując swoje autorskie projekty edukacyjne: roczny projekt teatralny Tu i Teraz, (2004); roczny projekt teatralny Generacja 9/11, (2006); roczny projekt teatralny Nue, (2010); Kres długiego dnia, spektakl zrealizowany w ramach projektu Wędrowne Pracownie Sztuki Społecznie Stosowanej, (2011); Wtedy gdy nie ja, spektakl zrealizowany w ramach projektu Pracownia Kultury Czynnej, (2012).
W latach 2012/13, w Instytucie Jerzego Grotowskiego we Wrocławiu, prowadził zajęcia w ramach dwuletniego międzynarodowego projektu teatralnego Dynamika metamorfozy. Jako pracownik naukowy publikuje swoje teksty w czasopismach polskich i zagranicznych: Wspomnienie, Pamiętnik Teatralny, T. 50, Nr 1/2 (197/198), Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 2001; A Recollection, Polish Theater Perspectives, Londyn, 2014; Nothing more to tell, w anglojęzycznym Almanachu pod redakcją Tomasza Wiśniewskiego Stories for the future. A between almanach, wydanego przez wydawnictwo MASKI, Gdańsk, 2015; Per speculum in aenigmate. Proces odzwierciedlania nieznanego Ja w aktorskim akcie wykonawczym, w spektaklu „SAM”, rozprawa doktorska PWSFTViT w Łodzi, 2018; Geniusz, który zajął się teatrem ubogim, internetowe czasopismo „Performer”.
Sławomir Kupczak
I
Wybitny kompozytor. Urodzony w 1979 r. we Wrocławiu. Studiował kompozycję w Akademii Muzycznej we Wrocławiu u Jana Wichrowskiego oraz kompozycję komputerową u Cezarego Duchnowskiego (1998 – 2003). Ukończył studia podyplomowe w zakresie kompozycji specjalnej, komputerowej oraz muzyki teatralnej i filmowej u Stanisława Krupowicza, Cezarego Duchnowskiego.
Jest członkiem Związku Kompozytorów Polskich, Polskiego Stowarzyszenia Muzyki Elektroakustycznej. Brał udział w międzynarodowych kursach dla młodych kompozytorów w Radziejowicach, Gdańsku i Canterbury. Utwór “Halny na elektronikę i improwizującą flecistkę” Sławomira Kupczaka w wykonaniu Ewy Liebchen został rekomendowany przez 66. Międzynarodową Trybunę Kompozytorów (2019), która odbyła się w San Carlos de Bariloche w Argentynie. W 2006 roku utwór Anafora VI otrzymał 4. lokatę na 53. Międzynarodowej Trybunie Kompozytorów w Paryżu w kategorii kompozytorów młodych. W tym samym roku za utwór Anafora VII – Lament otrzymał drugą nagrodę na 48. Konkursie Młodych Kompozytorów im. Tadeusza Bairda organizowanym przez Zarząd Główny Związku Kompozytorów Polskich. Anafora V na wiolonczelę i komputer reprezentowała w 2004 Polskie Radio na Międzynarodowej Trybunie Muzyki Elektroakustycznej UNESCO w Rzymie zaś w 2015 roku Polskie Radio reprezentowały dwa utwory kompozytora (Res facta i 4 tańce z przygrywką) na III Konkurs Palma Ars Acustica w Berlinie. Sławomir Kupczak jest twórcą muzyki solowej, kameralnej, symfonicznej, elektroakustycznej i teatralnej, m.in. do przedstawień w reżyserii Jakuba Porcariego, Krzysztofa Rekowskiego, Damiana Josefa Necia, Krzysztofa Globisza, Piotra Jędrzejasa, Marii Spiss, Pawła Passiniego. Pisał także na zamówienia Teatru Wielkiego – Opery Narodowej w Warszawie, Festiwalu Warszawska Jesień, Polskiego Towarzystwa Muzyki Współczesnej, Światowych Dni Muzyki MTMW we Wrocławiu i wielu innych festiwali i instytucji.
Jego utwory wykonywane były na najważniejszych festiwalach w Polsce i za granicą. W latach 2004 – 2018 był nauczycielem w Państwowej Szkole Muzycznej I i II st. im. S. Moniuszki w Jeleniej Górze, prowadził Szkolną Orkiestrę Symfoniczną oraz zajęcia z kształcenia słuchu, harmonii, podstaw aranżacji i ćwiczenia z kompozycji. W maju 2015 roku odbyła się premiera opery kameralnej Voyager w reżyserii Michała Borczucha na zamówienie Teatru Wielkiego Opery Narodowej w Warszawie.
Galeria
Partnerzy
DOFINANSOWANO ZE ŚRODKÓW BUDŻETU
PAŃSTWA W PROGRAMIE MINISTRA KULTURY
I DZIEDZICTWA NARODOWEGO TEATR 2024.
DOFINANSOWANIE: 60 000 ZŁ,
CAŁKOWITA WARTOŚĆ: 75 000 ZŁ.
DATA PODPISANIA UMOWY: PAŹDZIERNIK 2024 R.
Patronat honorowy
Muzeum Niepodległości
Współpraca
Teatr Druga Strefa,
ul. Magazynowa 14, Warszawa